Khi Người Lao Công Quét Dọn Thuyết
Trình
Nguyễn Duy-An
Ngày ấy... năm 1994, TRW
(Thompson Ramo wooldridge, Inc. ) với 8 hãng lớn khác trúng thầu của Bộ
Năng Lượng (Department of Energy) về việc nghiên cứu thiết lập một “kho phế
thải chứa đựng chất phóng xạ” (Radio Active Waste Management) trong lòng núi
Yucca Mountain cách thành phố Las Vegas, tiểu bang Nevada, khoảng 100 dặm về
hướng Tây Bắc. Lúc bấy giờ tôi là trưởng toán kỹ thuật của TRW chịu trách nhiệm
nối kết các hệ thống máy móc từ hiện trường (Yucca Mountain) về văn phòng Bộ
Năng Lượng ở Hoa Thịnh Đốn về trụ sở của 9 hãng xưởng rải rác trên khắp nước Mỹ
nên “bị” chỉ định thuyết trình phần “Systems Integration” trong cuộc họp “kick
off”. Hiện diện trong cuộc họp này, ngoài ban quản trị và một số nhân viên kỳ
cựu của các hãng trúng thầu, còn có đại diện chính chức của Bộ Năng Lượng, cùng
những người rất quan tâm tới vấn đề bảo vệ môi sinh vì lo sợ ảnh hưởng của chất
phóng xạ trên vùng đất của họ như: Thống Đốc, Nghị sĩ và Dân Biểu của tiểu bang
Nevada.
Sau khi nhận được tin,
tôi đã lên gặp ông giám đốc lo về kỹ thuật của TRW để năn nỉ xin ông đổi người
khác, hoặc chính ông ta thuyết trình vì tôi run lắm. Ông ta chẳng những không
chấp thuận mà còn nhắc tôi rằng đây là “vinh dự” của hãng TRW nên phải cố gắng
hết sức mình làm cho tốt trước mặt “bá quan văn võ” của chính phủ cũng như ban
quản trị của các hãng khác. Tôi tìm gặp một vài người Việt Nam đã làm cho TRW lâu
năm xin ý kiến, ai ai cũng sợ cho tôi, vì tiên đoán tôi sẽ bị những chuyên viên
của nhiều hãng khác bắt bẻ về kỹ thuật, và nhất là bị kỳ thị vì giọng nói
tiếng Anh không chuẩn. Tôi làm liều gọi cho “xếp lớn” của TRW xin ông can thiệp
để thay đổi nhưng chính ông ta lại bảo tôi rằng đây là “ván bài định mệnh” và
hãy dẹp hết những công việc khác, lo chuẩn bị kỹ lưỡng vì ban giám đốc đã họp
bàn nhiều lần trước khi quyết định đưa tôi ra làm người thuyết trình về kỹ
thuật...
Tôi đã “ăn không ngon,
ngủ không yên” suốt hai tuần lễ chuẩn bị tài liệu thuyết trình, và cuối cùng lại
còn run sợ hơn nữa vì cuộc họp được dời về trụ sở của hãng Booz, Allen &
Hamilton (BAH) để tiện đường “Metro” (xe điện ngầm) cho những người tham dự, đặc
biệt là nhân viên chính phủ đến từ Hoa Thịnh Đốn. Tôi chẳng xa lạ gì với hội
trường của hãng BAH, vì lúc mới qua Mỹ tôi vẫn tới nơi này mỗi tối để lau chùi
quét dọn trong thời gian còn là sinh viên ở Virginia. Tôi lo sợ không biết những
nhân viên và ban quản trị tại đây sẽ nghĩ gì về mình khi nhận ra anh chàng
“thuyết trình viên” hôm đó xuất thân là người “lao công quét dọn” văn phòng cho
họ hơn 8 năm về trước. Tôi tâm sự với một số bạn bè người Việt trong sở về điều
này và người nào cũng ưu tư lo lắng cho tôi. Đã tới đường cùng nên tôi chỉ biết
liều mình “nhắm mắt đưa chân” phó mặc cho số phận. Ngay từ đầu, cơ hội thành
công của tôi chỉ như “sợi tóc treo mành” vì tất cả những hãng đấu thầu đều muốn
gạt TRW ra khỏi vị trí đứng đầu về kỹ thuật trong đề án mới; riêng cá nhân tôi
chỉ là một người “thiểu số” nói tiếng Anh chưa rành... và bây giờ lại còn thêm
mặc cảm là người “lao công quét dọn” ngay chính nơi mình sẽ lên bục đứng thuyết
trình.
Buổi sáng hôm đó tôi tới
“hiện trường” thật sớm nhưng đã có lác đác một số người đang xếp hàng trước
phòng tiếp tân để nhận tên và tài liệu. Theo chương trình, tôi và 4 người
thuyết trình khác sẽ lên họp bàn với phát ngôn viên của Bộ Năng Lượng khoảng 30
phút trước khi bắt đầu, để làm quen và thống nhất chương trình làm việc. Vừa
bước vào văn phòng phía sau hội trường, tôi đã đụng đầu ngay ông Sam, phó chủ
tịch của hãng BAH, đang đứng tán gẫu với người điều khiển chương trình hôm đó,
bà Jeanette, phát ngôn viên của Bộ Năng Lượng. Sau khi bắt tay giới thiệu, ông
ta quay sang hỏi tôi:
- Tôi thấy anh quen lắm,
không biết chúng mình đã bao giờ gặp nhau chưa?
Tôi đã nhận ra ông Sam
chính là vị giám đốc đã từng nói chuyện và khích lệ tôi ngày trước, mỗi khi tôi
đến hút bụi văn phòng cho ông vì hầu như tối nào ông ấy cũng ở lại rất trễ, nên
nhỏ nhẹ trả lời:
- Gần 10 năm trước, tôi
vẫn tới dọn dẹp văn phòng cho ông mỗi tối.
- À ha. Anh chính là
“người sinh viên trẻ” vừa đi học vừa làm lao công ban tối. Đúng rồi. Tôi đã nhớ
ra rồi. Anh chỉ già dặn hơn một tý. Khâm phục... Khâm phục!
Tôi chỉ biết mỉm cười nói
“cám ơn”, còn bà Jeanette thì niềm nở:
- Hay quá! Nếu anh John
không ngại, tôi sẽ dùng chi tiết này để giới thiệu về anh trước khi thuyết
trình. Sam nghĩ sao?
- Tôi cũng nghĩ vậy. Để
xem... Từ hơn 8 năm nay, tôi không gặp lại John, và tôi cũng chưa bao giờ gặp
một người lao công ham học như thế. Tôi còn nhớ John đã từng xin tôi những xấp
giấy chi chít những “source code” nhân viên của tôi vất thùng rác để về nghiên
cứu học hỏi thêm. Đáng lẽ ngày đó tôi nên nói chuyện với anh nhiều hơn và thuê
anh vào làm trong hãng của tôi... Sau khi anh nghỉ làm ban đêm, tôi hỏi thăm mới
biết anh đã ra trường và có việc làm tốt, nhưng tôi không ngờ “thuyết trình viên
kỹ thuật” hôm nay lại chính là anh. Anh xứng đáng làm thầy của chúng
tôi!
Sau đó, bà Jeanette nhờ
ông Sam ghi lại những chi tiết về cá nhân tôi trong khi bà tiếp tục gặp gỡ và
nói chuyện với những thuyết trình viên khác vì đã có vài người tới phòng họp.
Sau mấy phút giới thiệu và họp bàn về buổi thuyết trình, ai ai cũng vui vẻ khích
lệ tôi... Theo chương trình, bà Jeanette và ông Sam sẽ điều hợp chương trình và
năm chúng tôi sẽ ngồi trên “sân khấu”, quay mặt xuống hội trường với khoảng gần
400 người tham dự. Tôi sẽ là người thuyết trình cuối cùng vì trước đó, đại diện
Bộ Năng Lượng sẽ nói sơ qua kế hoạch chung của quốc gia về vật liệu phế thải
chất phóng xạ, một người sẽ nói về dự án “Yucca Moutain”, rồi các công ty trúng
thầu, hãng nào lo phần nào cũng như kế hoạch nghiên cứu, quản lý tài chánh và
cuối cùng là hệ thống thông tin, nối kết tất cả vào một mối do chính tôi trình
bầy.
Tôi mừng thầm trong bụng
vì bước đầu coi như thuận lợi. Trong nhóm thuyết trình viên, ngoại trừ anh chàng
giám đốc của hãng Duke Engineering có vẻ hơi “kỳ thị” vì thường nhăn mặt hay
nheo mắt mỗi khi nhìn tôi, còn những người khác đều rất vui vẻ hòa đồng...
* * * * *
Tôi run run đứng dậy
chuẩn bị lên bục thuyết trình khi bà Jeanette giới thiệu:
- Để tiếp tục chương
trình, tôi xin nhường lời lại cho ông Sam, phó chủ tịch của BAH sẽ giới thiệu
một thuyết trình viên rất đặc biệt, đến từ hãng TRW sẽ trình bầy với chúng ta về
“systems integration” của dự án “ Yucca Mountain ”.
Ông Sam chờ tôi bước lên
bục thuyết trình và khi “ánh đèn sân khấu” đã rọi vào tôi, mới bắt đầu lên
tiếng:
- Kính thưa quý vị,
tôi rất hãnh diện được bà phát ngôn viên của Bộ Năng Lượng uỷ thác cho việc giới
thiệu anh John Nguyễn, một thuyền nhân Việt Nam đến Mỹ mới được 10 năm nay, và
tôi đã có cơ may “quen biết” anh ta trong thời gian đó. Suốt hơn 2 năm trời, mỗi
tối anh John vẫn tới lau chùi quét dọn văn phòng cho chúng tôi trong lúc theo
học đại học; kính thưa quý vị, chính cái hội trường này cũng đã từng được anh ta
hút bụi, lau bàn ghế... Và hôm nay, 8 năm sau, anh John đã trở về, không phải để
làm “custodian” buổi tối, nhưng là
đứng trên “podium” sáng
nay để làm “thầy” dẫn giải cho chúng ta về phương án nối kết tất cả hệ thống máy
móc trong dự án này. Kính thưa quý vị, giọng nói của anh John có thể còn mang
nặng âm hưởng Á Châu, nhưng đồ án anh ta đưa ra, tôi thiết nghĩ quý vị cũng sẽ
đồng ý với chúng tôi là “không chê vào đâu được” vì chính tôi và nhiều người đã
xem qua và tất cả đều đồng ý như thế. Bây giờ, tôi xin được trân trọng giới
thiệu anh John, một người đã rời bỏ “quê cha đất tổ” và gia đình để bước xuống
một chiếc thuyền tre nhỏ bé, cùng bạn bè vượt biển tìm tự do, một thân một mình
tới Mỹ, vừa tự mưu sinh vừa tiếp tục học để có được ngày hôm nay. Và đây, anh
John Nguyễn, một thuyền nhân Việt Nam , một người lao công đã từng quét dọn nơi
này, nhưng sáng hôm nay là thuyết trình viên kỹ thuật của chúng
ta.
Tôi bàng hoàng xúc động
vì những lời giới thiệu của ông Sam... Trong khi cả hội trường rền van tiếng vỗ
tay cổ võ, tim tôi đập mạnh, tâm trí tôi vượt thời gian tìm về dĩ vãng của những
ngày gian khổ ở quê nhà, những ngày lênh đênh trên biển, những ngày đợi chờ
trong lo âu ở trại tỵ nạn Galang, và những ngày đầu bơ vơ lạc lõng nơi xứ lạ quê
người. Khi tiếng vỗ tay vừa dứt, tôi nghẹn ngào run rẩy bắt đầu:
- Kính thưa quý vị, tôi
xin chân thành cám ơn những lời giới thiệu chân tình của bà Jeanette và ông Sam.
Tôi xin cám ơn những tràng pháo tay khích lệ của quý vị dành cho tôi, một người
Việt Nam nói tiếng Mỹ chưa rành. Tôi xin cám ơn ban giám đốc TRW và toàn thể ban
quản trị dự án “ Yucca Mountain ” đã tín nhiệm tôi... Từ chốn tận cùng của trái
tim tôi, một niềm cảm xúc nghẹn ngào đang ào ạt dâng lên như sóng đại dương nên
giọng nói của tôi lại càng khó nghe hơn lúc bình thường; tuy nhiên, tôi tin
tưởng rằng tất cả quý vị sẽ thông cảm bỏ qua những sai lỗi của tôi trong cách
phát âm tiếng Mỹ không chuẩn. Thêm vào đó, tôi cũng hy vọng rằng những sơ đồ
minh họa trên màn ảnh sẽ thay tôi giải thích tất cả, vì ai trong chúng ta cũng
hiểu rằng một biểu đồ (diagram) còn có giá trị hơn cả ngàn lời giải thích loanh
quanh...
Tôi thật sự choáng ngợp
và bối rối vì một tràng pháo tay lớn và rất dài vang lên từ khắp hội trường; tuy
nhiên, tràng pháo tay đó cũng đã giúp tôi thêm lòng tự tin và hoàn tất buổi
thuyết trình một cách tốt đẹp. Cũng có một vài câu hỏi có tính cách bắt bẻ, một
vài ý kiến đề nghị thay đổi chỗ này chỗ kia, nhưng phần lớn đều đồng ý và tán
thành đề án kỹ thuật của TRW do tôi trình bầy.
Ngay khi chương trình vừa
chấm dứt, ông xếp của tôi chạy vội ra phía sau hội trường nắm chặt tay tôi khích
lệ:
- John. Chúng tôi rất
hãnh diện vì anh. Anh cứ ở đây gặp gỡ làm quen những người khác, hôm nay không
cần về lại văn phòng. Ngày mai chúng ta sẽ nói chuyện nhiều hơn. Cố gắng lên.
Anh làm tốt lắm. Anh nói bằng con tim và trí óc chứ không phải bằng miệng lưỡi
... Đừng mang nặng mặc cảm về giọng nói của mình nữa.
Tôi hớn hở bước ra hành
lang phía trước hội trường, bắt tay trò chuyện với nhiều người thuộc nhiều hãng
xưởng khác nhau. Người hỏi về chuyện vượt biên, “thuở hàn vi” ngaey đi học tối
làm lao công, kẻ hỏi về phương án làm việc và trao đổi “business card”... Tôi
choáng ngợp vì ân tình của bao nhiêu người xa lạ, có những người đã từng là “đối
thủ” của tôi trong thời gian đấu thầu dự án Yucca Mountain... Giữa tiếng ồn ào
náo nhiệt của bao nhiêu người vây quanh, tôi nghe vọng tới một giọng phụ nữ nói
tiếng Việt:
- Anh Khanh nì... Mình
chờ một tý gặp anh John làm quen và mời anh ấy về Eden ăn trưa luôn cho
vui.
- Đi thôi. Thằng chả chỉ
gặp may chứ có hay ho gì hơn ai!
- Mình cũng được hãnh
diện vì là người Việt chứ anh.
- Nếu Thy mê nó thì cứ ở
lại chờ.
- Anh kỳ quá hà. Hơi một
tý là ghen bậy ghen bạ. Đi thì đi...
Tôi ngoái cổ nhìn chung
quanh nhưng vì chiều cao quá khiêm tốn của mình nên không tìm được những người
bạn “đồng hương yêu dấu” ấy... Tự nhiên tôi cảm thấy cô đơn lạc lõng giữa rừng
người không cùng màu da, tiếng nói. Tôi được người ngoại quốc niềm nở tiếp đón
và có vẻ thán phục, nhưng hình như, tôi không được một số “đồng bào” của tôi
tiếp nhận! Tại sao?
Mãi gần nửa giờ sau tôi mới một mình
lững thững lê bước ra bãi đậu xe, lòng buồn man mác nhớ lại câu ca dao tôi đã
thuộc nằm lòng từ thuở còn mài đũng quần trên ghế trường tiểu học ở Làng Ba,
Bình Giả:
Khôn ngoan đối đáp
người ngoài,
Gà cùng một mẹ chớ
hoài đá nhau.
Mẹ Việt Nam ơi, từng bước
từng bước chúng con đang hội nhãp vào nền văn hóa mới, nhưng cũng từng bước từng
bước chúng con đang quên dần tình nghĩa “đồng bào” theo truyền thuyết “con rồng
cháu tiên” của hơn bốn ngàn năm văn hiến. Liệu rồi thế hệ con cháu người Việt
đang lưu lạc khắp bốn phương trời có còn nhận nhau là anh chị em “máu đỏ da
vàng” nữa không?
Nguyễn Duy-An
